''Morgen'' - Walter Kappacher

29 november 2021

Walter Kappacher

Morgen (roman)

Paperback, 160 pag.

Euro 20

ISBN 978 90 830467 5 4

NUR 302

Een man praat over zichzelf, vertelt iets wat hijzelf heeft beleefd, maar durft tegelijkertijd niet goed ‘ik’ te zeggen, zich niet bloot te geven. Hij beseft wel dat hij zich laat kennen, niet alleen door wat hij vertelt, maar ook door de manier waarop hij dat doet: zo maakt hij het anderen mogelijk zich een mening over hem te vormen. Omdat hij bang is dat hij te veel van zichzelf prijsgeeft en zich kwetsbaar maakt, kiest hij zijn woorden met zorg, hij dekt zich in, houdt zijn mededelingen strikt zakelijk en vertelt alleen het hoogstnodige, ogenschijnlijk zonder er zelf deel aan te hebben. Dat is de houding van Winkler, het ik-personage in de roman Morgen van Walter Kappacher (1938).

*

Dit boek roept de gedachte op dat proza ook naar geluidssterkte in te delen valt. Dan zou dit boek het stilste zijn dat ik ken. Zoveel terughoudendheid ben ik nog nooit tegengekomen. En niet zomaar terughoudendheid: dit is meedogenloze terughoudendheid. De schrijver moet wel over een ongelooflijke hardheid beschikken, hij wil het liefst de indruk wekken dat hij volkomen onaantastbaar is. Hij wil helemaal niet erkennen dat hij daarmee zijn kwetsbaarheid wil beschermen. Hij wil ook niet dat we vermoeden dat die onaantastbaarheid het product van ervaring is, want dat zou de lezer nog een beetje geruststellen. Hij begint met een tiental verhaallijnen die in kleine stapjes naar het einde leiden. Hoewel die verhaallijnen eigenlijk stuk voor stuk doodlopen of voor de held slecht aflopen, doet de held uiteindelijk precies wat hij al vanaf het begin wilde: zijn baan opzeggen. Hij wil bij zijn bedrijf weg. En niet om bij een ander bedrijf te gaan werken. Dat hij dat kan doen lijkt een mogelijkheid die zijn bestaan dankt aan het feit dat alles is mislukt… en stukje bij beetje blijft er steeds minder over. De grote schoonheid van dit boek is de eenvoud van de voorbeelden die de verteller geeft van de onleefbaarheid van dit leven… De toon is volkomen onverstoorbaar. Volkomen moeiteloos. De verteller is nooit trots op zichzelf. Nooit vol zelfvertrouwen. Nooit gehaast. Nooit gezapig. Nooit opvallend. Maar nee, dat klopt niet. Het valt natuurlijk juist steeds meer op hoe krachtig die totale onverschilligheid is. Daar begon ik Walter Kappacher te bewonderen. Die manier van vertellen, met tien in stukken gehakte verhaallijnen, klopt helemaal! Niet in de laatste plaats door die ijzig volgehouden, onverstoorbare kalmte. Het voortdurend afwisselen van de verhaallijnen maakt de onveranderlijk ongeïnteresseerde toon des te spannender… Alleen in de zogenaamde natuur, als de autohater in zijn eentje door het gebergte loopt, komt een onderwerp ter sprake waarbij hij dat niet volhoudt. Op dat moment ontstaat onmiddellijke schoonheid. Kappachers manier van werken is die van de echte romancier: hij onderzoekt een manier van leven. Hij beschrijft die niet, hij geeft er een antwoord op. Daarmee krijgt onze manier van leven er een geduchte vijand bij. En de literatuur een geduchte schrijver.  

Martin Walser /Die Zeit, 14 02 1975